قورقوت آتا (1)

قورقوت آتا أپوسی( حماسه سی) تورکمن ینگ اینگ قادیمی آپوسی دیر. 1950نجی یئل دا پورفوسور مأتی کؤسایف ینگ تالاش لاری بیلن بو قادیمی تورکمن أپوسی یغنانیب دیر. حاضیرکی متن 1990 نجی یئلدا تورکمنستان دا کریل آلفابتینا چاپ بولان کتاپدان آلینیب عربی الیب بی سنا گچیریلدی.

گیریش

اثرینگ باشیندا قورقوت آتانینگ آیدان سوزلاریندان کا بیر مثال لار:

...اولان آدم دیرلمز. چیقان جان ایزینا غایدیب گلمز. بیر ییگیدینگ قارا داغینگ یومرغی چا مالی بولسا، ییغار، دویرر، طالاب ایلار، امما نصیبه سیندان آرتقنی اییب بیلمز. تککببیری تانگری سویمز. گونگل نی اولمسی توتان آدم دا دولت بولمز. یاددان اوغل بولمز. کؤل دان دپا بولمز. یاپا یاپا غارلار یاقسا، یازی غالمز. یاپاق لی گوک چمن لار گؤیزا غالمز. کونا پاختا بیز بولماز. غارری دوشمان دوست اولماز. غارا گیجه غیمایانگ، یول آلینماز. غارا پولات اوز قلیجی چالماسانگ، دوشمان دولانماز. مالینا گؤزی غیمادیق آدمینگ آدی چیقماز. قیز انه دن گورلدی آلماسا، اووت آلماز. اوغل آتادن گورل ده آلماسا ساچاق یازماز.

اوغل آتاسنینگ ابکی گؤزنینگ بیری دیر. اوغل دولتلی چیغسا، اوجاقینگ کوزی دیر. آتانگ اولیب، مال غالماسا، اوغل نادسین! باشدا دولت بولماسا، آتا مالیندان ناپیدا. سیزی بی دولتینگ شریندن آلله ساقلاسین.

آتا، نامارد ییگیت مینه بیلمز، اونوینگ مینندن مینمه دیگی یاحشی دیر. چالیپ کسیان اووز قلیجی مخنث لرینگ چالاندن چالمادیغی یاحشی. چالا بیلن ییگیدا اووق بیلن قلیچ دان بیر چوماق اگ(یاخشی). میخمان گل مه یان اوینگ یئغلانی اگ(یاخشی). آت ایمه یان آجی اوت لارینگ بیته نندان بیت مادیگی اگ(یاخشی). آدم ایچمه یان آجی سولارینگ سیزانیندان سیزما داقی اگ(یاحشی). آتا ـ انا نینگ دییه نینی اتمه یئن، اونگا حورمات غوی مایان اوغلینگ دوغانیندن دوغمادیغی اگ(یاخشی). آتانیگ یوردیندا غالان اوغلینگ دولتلی بولانی اگ(یاخشی). یالان سوز دیئنیگدن دیمانینگ اگ(یاخشی). گرچک لرینگ اوچ اوتوز اون یاشنی دولدورنی اگ(یاخشی). اوچ اوتوز اون یاشینگ دولسین، حاق سیزا یامانلیق گورکزماسین.

حاوا خانم، داده قورقوت بیر داخی سوزلار. گوری لینگ، اول نا سؤژلار:
اوتلیق یری کیک بیلر. کؤکیز(1) یرلر چمن لرینگ غولان بیلر. ایری ـ ایری یولار ایزینگ دیه بیلر. یدی دره ایسنی تیلکی بیلر. گیجه کروون گچدیگن تورغای بیلر. اوغلینگ کیم دن دیگنی انه بیلر. ارینگ آغیر ـ ینگل ینی آت بیلر. آغیر یوک زاخمین قاطیر بیلر. ار ناکس ینگ، ار جوماردینگ اوزان(2) بیلر. ایل ـ گونده چالیب، آیدان اوزان بولسین. آزیب گه لان قازانی تانگری ساوسین.
خانیم هی! اوزان آیدر:

... اؤینگه میخمان گه لندا، گه لن میخمانی حیززت لاپ، سنی یوق سوراتمه یان آیال میسّر بولسین. ارتیر بیلن الین ـ یوزین یومان، دوقّیز یازماچ بیلن بیر کؤلک(کؤینک) یوقوردی دکیب، الین بیغینانه دیراب « شو اؤی غورا! ارا چیغالیم باری، دویا قارنیم دویمادی، یوزیم گؤل مدی، آیاقیم پاشماق، یوزیم یاشماق گؤرما دی. شو بیر اولشا من هم باشغا بیری نا بارسام» دئیان آیال ییگیت لرا دوشماسین، غاپیینپزدان گه لماسین. ایردان توریپ ال ـ یوزینی یومازدان، غاپی ـ غاپی آیلانیب، اوبانینگ اول اوجیندان بو اوجینا چنلی گزیپ، غیبت ادیپ، گوررینگ دینگلاپ، اویلانه ایچندی گزیپ، اؤینا گه لر. کورسا اوغری کؤپک اونینگ زادلرنی اییب ـ ایچیب، بیرـ بیرینا غاتاندیر. سیغرلر، تووق لر اؤینی آغدرـ دونگدر ادن دیر، مونینگ اوچین قونقشولارنا ایگه نر. باردی ـ گلدی اوینا میخمان گلسه اری اویدا بولیب:« تور اییر، ایچر یالی زاد گه تیر» دیسه، «بو یئغلمیش چادمادا هیچزاد یوق، دیه دگرمندن گه لمدی، گلسه دا منینگ سوپراما گیرسن» دیئپ، ساچاقنی قاقار، دیسنگ، دیئنینگ بیتمز، اری نیگ سؤزنا باغماز. بو زییلی آیال لردن الله سیزی ساقلاسین...

بوغاچ خان دئرسه خان اوغل نینگ بوئی (3)!

بایاندئر خان کمغان اوغلی بیر گون یریندن توریب، کؤپ یرلرا چادیرلر غوردیریب، یؤپک حالچالر دؤشه مگی بویردی. خان لرینگ خانی بایاندئر خان یئل دا بیر گزک توی ادیب همما اوغوز بگ لرنی میخمانچلیغا چاغرردی. تویندا آت، قویون سویدیراردی.
اول:
ـ بیر یردا آق اوتاق، بیر یردا قزیل اوتاق، بیر یردا هم قارا اوتاق اوردیریب:« اوغلی بولانی آق اوتاقا، قیزی بولانی قزیل اوتاقا گؤندیرینگ، کیمینگ اوغلی، قیزی بولماسا قارا اوتاقا گؤندیرینگ، آشاقینا هم قارا کچه دؤشأپ، قارا قویون ینگ یاخناسندان (4)؟ اؤنگوندا گتیرپ غویینگ، ایسا ایسن، ایماسا، غوی توریپ گیدسین، اوغلی بولمادیقا الله تغالا غارقاپ دیر، غوی اول بیزینگ هم غارقایانیمیزی بیلسین» دیئپ بویریق بردی.

اوغوز بگلری بیر یره اؤشیپ، یئغناق بولماقا باشلادی.
دئرسه خان دیین بیر بگ بولیپ، اونوینگ اوغلی، قیزی یوقدی.

اوزان ینگ سحر واغتی نی تاریپ ادیشی. گؤر، باق، اوزان نامه دییر:

سالقیم ـ سالقیم دانگ یئل لری اؤستیگینده،
ساققاللی، بوزلاچ تورغای سایرادق دا،
ساققلی اوزین دات(لی) آری و آغلادیقدا
بدو آتلار ایه سین گؤریپ اوغران دیقدا
آق ایله قارا سه چیلان چاغدا
گه وسی گؤزل گیبا داغلارا گون دگه ندا،ر.اجانلی
ایزی بار


ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ کؤکیز، قامیش ـ قاجیرلی دینگز کناری، کاسپی( خازر، گیر یان ـ گورگن)
2 ـ اوزان ـ باغشی، آیدیجی

3 ـ بوی ـ حکایا، باپ، بؤلیم. بو سؤز یوموت لردا «بای» آیدلیپ، حاضیر هم آکتیو، صورتدا اولانیلیار.
4 ـ یاخناـ غاینادیپ، بیشرلیپ، ساودیلیپ، غوییلان ات.(داش حاویز یوموت لرینگ شیوه سی) یاخاناـ بالیعی یوقارکی حیلی بیشیریپ سونگ پالاوا آتیل یار( ذینگز یاقاسینداکی یوموت لرینگ شیوه سی).